10 bệnh tâm lý thường gặp hiện nay và điều cần biết

Các bệnh tâm lý thường gặp đang ngày càng trở thành mối quan tâm lớn của toàn xã hội khi ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và chất lượng cuộc sống của nhiều người. Việc nhận diện và hiểu rõ những rối loạn tâm lý phổ biến không chỉ giúp chúng ta nâng cao nhận thức mà còn là bước quan trọng trong phòng ngừa và điều trị kịp thời.

10 bệnh tâm lý thường gặp và triệu chứng nhận biết

Sự phát triển của xã hội hiện đại mang lại nhiều tiện ích nhưng cũng tạo ra áp lực lớn, khiến các rối loạn tâm thần ngày càng phổ biến. Dưới đây là một số bệnh tâm lý thường gặp và cách nhận biết:

1. Trầm cảm

Trầm cảm là một trong những bệnh tâm lý thường gặp nhất, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn cầu. Bệnh không chỉ là cảm giác buồn bã thông thường mà là trạng thái tâm lý kéo dài, gây suy giảm nghiêm trọng khả năng hoạt động hàng ngày.

Nguyên nhân:

Trầm cảm có thể xuất phát từ sự mất cân bằng hóa học trong não, di truyền hoặc các sự kiện đau buồn như mất người thân, thất nghiệp, hoặc áp lực công việc. Những yếu tố xã hội như cô lập hoặc thiếu hỗ trợ tinh thần cũng góp phần thúc đẩy sự phát triển của bệnh.

Triệu chứng nhận biết:

• Cảm giác buồn bã, trống rỗng kéo dài hơn hai tuần.
• Mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích.
• Mệt mỏi, thiếu năng lượng dù không làm việc nặng.
• Rối loạn giấc ngủ (mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều).
• Khó tập trung, cảm giác vô dụng hoặc tội lỗi.
• Suy nghĩ về cái chết hoặc tự sát.

2. Rối loạn lo âu

Rối loạn lo âu là một bệnh tâm lý thường gặp, đặc trưng bởi sự lo lắng quá mức, khó kiểm soát, ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày. Đây là nhóm rối loạn phổ biến, đặc biệt ở những người trẻ trong môi trường cạnh tranh cao.

Nguyên nhân:

Yếu tố di truyền, môi trường sống căng thẳng hoặc trải nghiệm đau thương trong quá khứ (như bị lạm dụng) có thể kích hoạt rối loạn lo âu. Sự mất cân bằng của serotonin và dopamine trong não cũng đóng vai trò quan trọng.

Triệu chứng nhận biết:

• Lo lắng liên tục, không rõ nguyên nhân.
• Tim đập nhanh, đổ mồ hôi hoặc run rẩy khi đối mặt với tình huống căng thẳng.
• Khó thở hoặc cảm giác nghẹt thở.
• Khó ngủ do suy nghĩ quá nhiều.
• Né tránh các tình huống gây lo âu, như gặp gỡ xã hội.

3. Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là một trong một số bệnh tâm lý thường gặp, khiến người bệnh bị mắc kẹt trong vòng lặp của những suy nghĩ ám ảnh và hành vi cưỡng chế nhằm giảm bớt lo âu.

Nguyên nhân:

OCD có liên quan đến sự bất thường trong hoạt động của một số vùng não, yếu tố di truyền hoặc căng thẳng mãn tính. Trải nghiệm tiêu cực trong tuổi thơ cũng có thể làm tăng nguy cơ.

Triệu chứng nhận biết:

• Suy nghĩ lặp đi lặp lại về các vấn đề như sợ bẩn, sợ gây hại cho người khác.
• Thực hiện các hành vi lặp lại (rửa tay nhiều lần, kiểm tra khóa cửa liên tục).
• Cảm giác lo âu nếu không thực hiện hành vi cưỡng chế.
• Mất nhiều thời gian cho các hành vi này, ảnh hưởng đến công việc và cuộc sống.

4. Rối loạn stress sau sang chấn (PTSD)

Rối loạn stress sau sang chấn thường gặp ở những người từng trải qua hoặc chứng kiến các sự kiện đau thương như tai nạn, bạo lực, hoặc chiến tranh. Bệnh gây ra những ký ức đau buồn lặp lại, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý.

Nguyên nhân:

PTSD thường xuất hiện sau các sự kiện gây sốc mạnh về tinh thần. Yếu tố cá nhân như khả năng đối mặt với stress hoặc thiếu hỗ trợ xã hội cũng làm tăng nguy cơ.

Triệu chứng nhận biết:

• Hồi tưởng lại sự kiện đau thương qua ác mộng hoặc ký ức đột ngột.
• Né tránh các yếu tố liên quan đến sự kiện (nơi chốn, con người).
• Cảm giác cảnh giác cao độ, dễ giật mình.
• Khó kiểm soát cảm xúc, thường xuyên cáu gắt hoặc buồn bã.

5. Rối loạn ăn uống

Rối loạn ăn uống là một nhóm bệnh tâm lý phổ biến, đặc biệt ở thanh thiếu niên và phụ nữ trẻ. Hai dạng thường gặp nhất là chán ăn tâm lý (anorexia nervosa) và ăn uống vô độ (bulimia nervosa).

Nguyên nhân:

Áp lực từ xã hội về ngoại hình, di truyền hoặc các vấn đề tâm lý như tự ti, lo âu có thể dẫn đến rối loạn ăn uống. Văn hóa tôn vinh thân hình lý tưởng cũng góp phần không nhỏ.

Triệu chứng nhận biết:

• Hạn chế ăn uống nghiêm ngặt hoặc ăn quá nhiều trong thời gian ngắn.
• Cố ý gây nôn hoặc sử dụng thuốc nhuận tràng để kiểm soát cân nặng.
• Ám ảnh về cân nặng và hình dáng cơ thể.
• Suy nhược cơ thể, rối loạn kinh nguyệt hoặc tổn thương răng miệng.

6. Rối loạn lưỡng cực

Rối loạn lưỡng cực là một trong những bệnh tâm lý thường gặp, đặc trưng bởi sự thay đổi cảm xúc cực đoan giữa trạng thái hưng cảm (hoặc hưng cảm nhẹ) và trầm cảm. Bệnh gây khó khăn trong việc duy trì cuộc sống ổn định và các mối quan hệ.

Nguyên nhân:

Rối loạn lưỡng cực có thể liên quan đến di truyền, sự mất cân bằng hóa học trong não (đặc biệt là dopamine và serotonin) hoặc các sự kiện căng thẳng lớn như mất mát hoặc thay đổi môi trường sống. Yếu tố gia đình có người mắc bệnh cũng làm tăng nguy cơ.

Triệu chứng nhận biết:

• Giai đoạn hưng cảm: Tăng năng lượng bất thường, nói nhanh, cảm giác tự cao, hành vi bốc đồng (như chi tiêu quá mức).
• Giai đoạn trầm cảm: Buồn bã, mệt mỏi, mất hứng thú, suy nghĩ tiêu cực.
• Khó duy trì giấc ngủ ở cả hai giai đoạn.
• Thay đổi tâm trạng đột ngột, không liên quan đến hoàn cảnh.
• Khó kiểm soát hành vi, ảnh hưởng đến công việc và quan hệ cá nhân.

7. Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD)

Rối loạn nhân cách ranh giới là một bệnh tâm lý thường gặp, khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc và duy trì các mối quan hệ ổn định. Bệnh thường xuất hiện ở tuổi trưởng thành sớm và phổ biến hơn ở phụ nữ.

Nguyên nhân:

BPD có thể bắt nguồn từ trải nghiệm đau thương trong tuổi thơ (như bỏ rơi, lạm dụng), di truyền, hoặc sự bất thường trong cấu trúc não liên quan đến điều chỉnh cảm xúc. Môi trường gia đình bất ổn cũng là yếu tố quan trọng.

Triệu chứng nhận biết:

• Cảm xúc dao động mạnh, dễ chuyển từ yêu thương sang tức giận.
• Sợ hãi bị bỏ rơi, dẫn đến hành vi bám víu hoặc đẩy người khác ra.
• Cảm giác trống rỗng kéo dài
• Hành vi tự hủy hoại (như tự cắt da) hoặc suy nghĩ tự sát.
• Khó duy trì mối quan hệ lâu dài do xung đột thường xuyên.

8. Rối loạn hoảng sợ

Rối loạn hoảng sợ là bệnh tâm lý được đặc trưng bởi các cơn hoảng sợ đột ngột, dữ dội, kèm cảm giác sợ hãi mãnh liệt mà không có nguy hiểm thực sự. Bệnh ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống, khiến người bệnh lo lắng về việc tái phát cơn.

Nguyên nhân:

Rối loạn hoảng sợ có thể do di truyền, sự mất cân bằng hóa học trong não (như serotonin), hoặc các sự kiện gây stress như thay đổi lớn trong cuộc sống (mất việc, ly hôn). Trải nghiệm sang chấn hoặc môi trường áp lực cao cũng làm tăng nguy cơ.

Triệu chứng nhận biết:

• Cơn hoảng sợ đột ngột với tim đập nhanh, khó thở hoặc cảm giác nghẹt thở.
• Đổ mồ hôi, run rẩy, hoặc cảm giác mất kiểm soát.
• Sợ hãi mãnh liệt về việc sắp chết hoặc phát điên.
• Lo lắng kéo dài về khả năng tái phát cơn hoảng sợ.
• Né tránh các tình huống hoặc địa điểm có thể kích hoạt cơn (như nơi đông người).

9. Rối loạn phân ly

Rối loạn phân ly là tình trạng người bệnh mất kết nối với thực tại, bao gồm ký ức, cảm xúc hoặc bản thân, thường là phản ứng trước sang chấn tâm lý. Bệnh này ít được chú ý nhưng có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng.

Nguyên nhân:

Rối loạn phân ly thường xuất hiện sau các sự kiện đau thương như lạm dụng, tai nạn hoặc bạo lực. Cơ chế tự vệ của não khiến người bệnh “tách rời” khỏi thực tại để đối phó với đau đớn. Yếu tố di truyền và môi trường căng thẳng cũng đóng vai trò

Triệu chứng nhận biết:

• Mất trí nhớ tạm thời không giải thích được bằng bệnh lý (như không nhớ một khoảng thời gian).
• Cảm giác xa lạ với bản thân hoặc cơ thể (như nhìn mình trong gương mà không nhận ra).
• Trạng thái “mơ màng”, không nhận thức được hành động của mình.
• Chuyển đổi nhân cách trong một số trường hợp nặng (rối loạn đa nhân cách).
• Cảm giác lo âu hoặc sợ hãi khi đối mặt với yếu tố gợi nhớ sang chấn.

10. Rối loạn nghiện

Rối loạn nghiện là một dạng bệnh tâm lý mãn tính, đặc trưng bởi sự lệ thuộc vào một chất hoặc hành vi đến mức gây hại cho sức khỏe thể chất, tinh thần và đời sống xã hội của người bệnh. Dù nhận thức được hậu quả tiêu cực, người mắc rối loạn nghiện vẫn gặp khó khăn trong việc kiểm soát hoặc từ bỏ hành vi nghiện.

Rối loạn nghiện được chia thành hai nhóm chính:

• Nghiện chất: Bao gồm nghiện rượu, ma túy, thuốc lá, hoặc các chất gây nghiện khác. Người bệnh cảm thấy bắt buộc phải sử dụng chất đó để cảm thấy “bình thường” hoặc tránh cảm giác khó chịu khi ngừng lại.
• Nghiện hành vi: Bao gồm các hành vi như cờ bạc, sử dụng mạng xã hội, chơi game, mua sắm, ăn uống vô độ… Những hành vi này mang lại khoái cảm tức thời nhưng có thể gây hậu quả nghiêm trọng về lâu dài.

Nguyên nhân:

Rối loạn nghiện có thể xuất phát từ nhiều yếu tố khác nhau. Yếu tố di truyền làm tăng nguy cơ mắc bệnh ở một số người. Môi trường sống, đặc biệt là áp lực từ bạn bè hoặc xã hội, cũng góp phần thúc đẩy hành vi nghiện.

Ngoài ra, những vấn đề tâm lý như trầm cảm, lo âu khiến nhiều người tìm đến chất gây nghiện hoặc hành vi gây nghiện như một cách giải tỏa tạm thời. Về mặt sinh học, sự thay đổi trong hệ thống khen thưởng của não bộ khiến họ ngày càng lệ thuộc, khó kiểm soát hành vi của mình.

Triệu chứng nhận biết:

• Không thể kiểm soát việc sử dụng chất hoặc thực hiện hành vi (như chơi cờ bạc liên tục).
• Bỏ bê trách nhiệm công việc, gia đình để theo đuổi hành vi nghiện.
• Cảm giác bứt rứt, khó chịu khi cố gắng dừng lại (hội chứng cai).
• Tiếp tục hành vi dù biết rõ hậu quả tiêu cực (như mất tiền, sức khỏe suy giảm).
• Cô lập xã hội hoặc xung đột với người thân do hành vi nghiện.

Phương pháp điều trị những bệnh tâm lý thường gặp

Việc điều trị bệnh tâm lý đòi hỏi sự kết hợp giữa các phương pháp chuyên môn và sự hỗ trợ từ gia đình, xã hội. Dưới đây là những cách tiếp cận hiệu quả, được áp dụng rộng rãi và phù hợp với từng loại rối loạn.

1. Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý là cách tiếp cận cốt lõi để điều trị các bệnh tâm lý thường gặp. Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) giúp bệnh nhân mắc trầm cảm, lo âu, OCD hoặc rối loạn ăn uống thay đổi suy nghĩ tiêu cực.

Đối với PTSD và rối loạn phân ly, liệu pháp tiếp xúc hoặc tích hợp sang chấn hỗ trợ xử lý ký ức đau buồn. Rối loạn lưỡng cực và nhân cách ranh giới thường sử dụng liệu pháp biện chứng hành vi (DBT) để quản lý cảm xúc. Với rối loạn nghiện, tư vấn động lực giúp bệnh nhân xây dựng ý chí thay đổi hành vi.

2. Sử dụng thuốc

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc để điều trị bệnh tâm lý khi có sự mất cân bằng hóa học trong não. Thuốc chống trầm cảm (như SSRIs) hiệu quả cho trầm cảm, lo âu và một số trường hợp OCD.

Rối loạn lưỡng cực thường cần thuốc ổn định tâm trạng như Lithium để kiểm soát hưng cảm và trầm cảm. Với PTSD và nhân cách ranh giới, thuốc an thần có thể được dùng ngắn hạn.

Đối với các trường hợp bị rối loạn nghiện, các thuốc như Methadone hoặc Naltrexone có thể giúp giảm thèm muốn. Thuốc cần được bác sĩ chuyên khoa kê đơn và giám sát trong suốt quá trình điều trị để đảm bảo an toàn.

3. Can thiệp lối sống

Thay đổi lối sống đóng vai trò lớn trong quản lý bệnh tâm lý thường gặp. Tập thể dục đều đặn như yoga hoặc chạy bộ giúp giảm triệu chứng trầm cảm, lo âu và cải thiện giấc ngủ.

Với rối loạn ăn uống, chế độ ăn uống cân bằng dưới sự hướng dẫn của chuyên gia dinh dưỡng là cần thiết. Bệnh nhân lưỡng cực và nhân cách ranh giới cần lịch sinh hoạt ổn định để tránh kích thích cảm xúc.

Thiền chánh niệm hoặc kỹ thuật thư giãn hỗ trợ cải thiện các bệnh lý như PTSD, phân ly và OCD. Đối với rối loạn nghiện, tránh môi trường tiêu cực và xây dựng thói quen lành mạnh là yếu tố quan trọng.

4. Hỗ trợ xã hội

Sự hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng rất cần thiết khi điều trị bệnh tâm lý. Các nhóm hỗ trợ giúp bệnh nhân rối loạn nghiện và ăn uống chia sẻ kinh nghiệm, giảm cảm giác cô đơn.

Với PTSD và rối loạn phân ly, sự đồng hành của người thân tạo cảm giác an toàn. Bệnh nhân lưỡng cực và nhân cách ranh giới cần môi trường gia đình thấu hiểu để giảm xung đột. Việc kết nối xã hội tích cực giúp tăng hiệu quả điều trị cho mọi rối loạn tâm lý.

Phòng ngừa các chứng bệnh tâm lý thường gặp như thế nào?

Giữ gìn sức khỏe tinh thần là một phần quan trọng để sống vui, sống khỏe mỗi ngày. Việc chủ động chăm sóc bản thân về mặt cảm xúc và tinh thần có thể giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc phải các bệnh tâm lý thường gặp ở trên. Dưới đây là những cách đơn giản nhưng hiệu quả mà bạn có thể áp dụng trong cuộc sống hằng ngày.

• Duy trì lối sống cân bằng

Cơ thể và tâm trí luôn gắn bó chặt chẽ với nhau. Ngủ đủ giấc, ăn uống điều độ, vận động thường xuyên sẽ giúp bạn cảm thấy nhẹ nhõm và thư giãn hơn.

Bên cạnh đó, nên hạn chế sử dụng các chất như caffeine, rượu hoặc các chất kích thích vì chúng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tâm trạng và giấc ngủ.

• Chủ động kiểm soát căng thẳng

Áp lực là điều không thể tránh khỏi, nhưng bạn hoàn toàn có thể học cách đối mặt một cách lành mạnh. Các phương pháp như thiền, hít thở sâu, tập yoga hoặc đơn giản là viết ra những điều khiến bạn lo lắng, đều có thể giúp đầu óc trở nên nhẹ nhàng hơn. Đừng quên dành thời gian làm những việc bạn yêu thích để nạp lại năng lượng tinh thần.

• Lắng nghe bản thân và tìm sự hỗ trợ khi cần:

Nếu bạn thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, buồn bã không rõ lý do hoặc thay đổi hành vi một cách bất thường, đừng ngần ngại tìm đến sự giúp đỡ từ chuyên gia. Việc phát hiện và hỗ trợ kịp thời có thể ngăn ngừa nhiều hệ quả nghiêm trọng về sau.

• Giữ gìn các mối quan hệ tích cực

Tình cảm và sự gắn bó với người thân, bạn bè đóng vai trò rất lớn trong việc nâng đỡ tinh thần. Hãy trò chuyện, chia sẻ và dành thời gian cho những người bạn tin tưởng. Những kết nối chân thành sẽ giúp bạn cảm thấy được thấu hiểu và bớt cô đơn trong những lúc khó khăn.

Bệnh tâm lý thường gặp không còn là vấn đề xa lạ trong xã hội hiện đại, khi áp lực cuộc sống ngày càng gia tăng và sự cô lập trong đời sống tinh thần ngày càng rõ nét. Việc nâng cao nhận thức, chủ động phòng ngừa và tìm kiếm sự hỗ trợ kịp thời chính là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe tâm thần và chất lượng cuộc sống.

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM

• Rối loạn tâm thần do rượu: Dấu hiệu và cách điều trị
• Sang chấn tâm lý là gì? Dấu hiệu và cách để vượt qua
• 10 cách thoát khỏi trầm cảm tại nhà, không cần thuốc